حوادث ناشی از کار و قوانین تامین اجتماعی
حوادث ناشی از کار همیشه در کمین کارگران است. ایمنی و بهداشت محیط کار، یکی از مهمترین موضوعاتی است که کارفرمایان عزیز باید نسبت به آن توجه ویژه داشته باشند. اعمال تمهیدات خاص در محیط کار جهت پیشگیری از حوادث ناشی از کار، نه تنها باعث جلوگیری از به خطر افتادن سلامت جسمی نیروی کار میشود؛ بلکه موجب صرفه جویی در هزینه ها و افزایش بهره وری خواهد شد. در ادامه قوانین تامین اجتماعی در مورد این حوادث را به اختصار توضیح می‌دهیم.
بر اساس ماده 91 قانون کار؛ کارفرمایان و مسئولان کلیه واحدهای موضوع ماده 85 این قانون مکلفند براساس مصوبات شورایعالی حفاظت فنی، برای تأمین حفاظت، سلامت و بهداشت کارگران بیمه شده در محیط کار، وسایل و امکانات لازم را تهیه و در اختیار آنان قرارداده و چگونگی کاربرد وسایل فوق الذکر را به آنان بیاموزند و در خصوص رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی نظارت نمایند. افراد مذکور نیز ملزم به استفاده و نگهداری از وسایل حفاظتی و بهداشت فردی و اجرای دستورالعملهای مربوطه کارگاه هستند.
حوادث ناشی از کار چیست؟
مطابق ماده 60 قانون تأمین اجتماعی، حوادثی است که در حین انجام وظیفه و به سبب آن برای بیمه شده اتفاق میافتد. مقصود از حین انجام وظیفه، تمام اوقاتی است که:
– بیمه شده در کارگاه یا مؤسسات وابسته یا ساختمانها و محوطه آن مشغول به کار باشد.
– هنگامی که به صورت مأمور به دستور کارفرما در خارج از محوطه کارگاه انجام وظیفه میکند.
– در اوقات عادی رفت و برگشت بیمه شده بین منزل و کارگاه.
– هنگام مراجعه به درمانگاه یا بیمارستان بابت معالجات درمانی و توانبخشی
– در حین اقدام برای نجات سایر بیمه شدگان و مساعدت به آنان
کارفرمایان در زمان وقوع حوادث شغلی چه کنند؟
به استناد ماده 65 قانون تأمین اجتماعی؛ اقدامات اولیه را برای جلوگیری از تشدید عوارض حادثه به عمل آورند. هزینه احتمالی این اقدامات را سازمان تأمین اجتماعی برابر مقررات می پردازد. گزارش حادثه را ظرف مدت 3 روز اداری به صورت کتبی به اطلاع شعبه تأمین اجتماعی ذیربط برسانند.
اگر در حادثه ناشی از کار، کارفرما مقصر باشد چه میشود؟
به استناد ماده 66 قانون تأمین اجتماعی، در صورتی که ثابت شود وقوع حادثه به دلیل عدم رعایت مقررات حفاظت فنی یا عدم رعایت احتیاط از طرف کارفرما یا نمایندگان کارفرما بوده، سازمان تأمین اجتماعی تعهدات خود را در قبال بیمه شده انجام میدهد، اما هزینه های مربوط را از کارفرما مطالبه و وصول مین‌ماید.
حمایت های سازمان تأمین اجتماعی در قبال حوادث ناشی از کار
در صورت وقوع حادثه ناشی از کار و تأثیر آن، فرد حادثه دیده یا خانواده وی از تمامی تعهدات قانونی شامل خدمات درمانی، معالجه شخص بیمه شده، تحویل پروتز و اروتز، غرامت دستمزد ایام بیماری، نقص عضو، مستمری ازکارافتادگی جزئی، کلی و فوت حسب مورد بهره مند میشوند.
طبق ماده 90 افراد شاغل در كارگاه ها باید قابلیت و استعداد جسمانی متناسب با كارهای مرجوع را داشته باشند. بدین منظور كارفرمایان مكلفند قبل از به‌كار گماردن آنها ترتیب معاینه پزشكی آنها را بدهند. در صورتی‌كه پس از استخدام مشمولین قانون معلوم شود كه نامبردگان در حین استخدام، قابلیت و استعداد كار مرجوع را نداشته و كارفرما در معاینه پزشكی آنها تعلل كرده است و در نتیجه بیمه شده دچار حوادث ناشی از کار شده و یا بیماری اش شدت یابد، سازمان مقررات این قانون را درباره بیمه شده اجرا و هزینه های مربوط را از كارفرما طبق ماده50 این قانون مطالبه و وصول خواهد نمود.
مسئولیت کیفری بروز حادثه بر عهده کیست؟
مسئولیت کیفری حوادث ناشی از کار، حسب نظر بازرسان کار یا کارشناسان رسمی دادگستری و بر اساس رأی قضایی بر عهده مقصر یا مقصرین حادثه است. حسب ماده 95 قانون کار مسئولیت اجرای مقررات و ضوابط فنی و بهداشت کار بر عهده کارفرما یا مسئولین واحدهای موضوع ذکر شده در ماده 85 این قانون خواهد بود. هر گاه بر اثر عدم رعایت مقررات مذکور از سوی کارفرما یا مسئولین واحد، حادثه ای رخ دهد، شخص کارفرما یا مسئول مذکور از نظر کیفری و حقوقی و نیز مجازات های مندرج در این قانون مسئول است .
علاوه بر آن به موجب ماده 295 قانون مجازات اسلامی هرگاه کسی فعلی که انجام آن را برعهده گرفته یا وظیفه خاصی را که قانون بر عهده او گذاشته است، ترک کند و به سبب آن، جنایتی واقع شود، چنانچه توانایی انجام آن فعل را داشته باشد جنایت حاصل به او مستند می شود و حسب مورد عمدی، شبه عمدی، یا خطای محض است.
نحوه درخواست بررسی حوادث شغلی چگونه می باشد؟
– مراجعه حادثه دیده و یا اولیای دم او به مراجع قضایی برای طرح شکایت و یا دادخواست
– مراجعه حادثه دیده یا اولیای دم او به کلانتری جهت تشکیل پرونده و اخذ نظریه از ادارات کار و امور اجتماعی و پزشکی قانونی
– حضور در واحد بازرسی کار اداره کل کار و امور اجتماعی استان یا اداره شهرستان و ارائه نامه کلانتری جهت مطالعه پرونده و بررسی صحنه حادثه و ثبت اظهارات شهود به منظور تهیه گزارش حادثه توسط بازرس کار
– تحویل گزارش حوادث ناشی از کار از سوی اداره کل کار و امور اجتماعی استان یا اداره شهرستان به کلانتری، به منظور ارجاع به مرجع قضایی برای ابلاغ نظریه بازرس کار به اصحاب پرونده و صدور رای.
– بررسی شکایت حادثه دیده یا اولیای دم او توسط مقام قضایی
محاسبه دیه حوادث ناشی از کار چگونه است؟
براساس شرع و قانون در صورتی که به عمد یا غیر عمد به فردی صدمه ای وارد گردد برای آن قصاص و دیه در نظر گرفته می شود و چون خسارت ناشی از کار به صورت عمدی بر کارگر حادث نشده است در اینجا بحث پرداخت دیه و خسارت مطرح می باشد، تعیین میزان دیه براساس نظریه پزشکی قانونی و حکم قاطع مقام قضایی می باشد.
لازم به ذکر است که گاهی ممکن است کارفرما علاوه بر پرداخت دیه، مشمول جرایم دیگری از قبیل پرداخت خسارت به سازمان تامین اجتماعی بابت مستمری یا موارد دیگر شود.
مقایسه آمار حوادث شغلی در ایران و جهان
براساس گزارش معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سال ۱۴۰۱ که در خبرگزاری ایسنا منتشر گردید خوشبختانه آمار حوادث ناشی از کار در ایران کمتر از میانگین جهانی است. در سراسر جهان نزدیک به ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در اثر حوادث ناشی از کار فوت می‌کنند. در ایران سالانه بین ۹ تا ۱۰ هزار مورد حوادث ناشی از کار رخ میدهد که ۸۰۰ مورد آن منجر به فوت میشود.
گزارش‌ها حاکی از آن است که بیش‌ترین اعداد و ارقام حوادث ناشی از کار مربوط به فعالیت ساختمانی است به نحوی که نزدیک به ۴۰ درصد حوادث کار در کشور در بین کارگران ساختمانی رخ میدهد.
بنابر این گزارش ۳۸ درصد حوادث ناشی از کار در صنعت ساختمان و ۳۶ درصد در صنایع دیده میشود و در برخی صنایع مثل معدن خطرپذیری بالاتر است ولی به لحاظ رعایت نکات ایمنی در آنجا تنها ۲ درصد از حوادث ناشی از کار وجود دارد که نشان میدهد هرجا استانداردها و ایمنی حین کار رعایت شده صیانت از نیروی کار نیز حفظ شده است.
راهکارهایی برای پیشگیری و كنترل حوادث ناشی از كار
۱. بررسی همه جانبه محیط كار: مطالعه و بررسی از كلیه نواحی كاری و عملیات و پروسه تولید جهت شناسایی عوامل ایجاد كننده خطرات، مهمترین اقدام پیشگیرانه، جهت كاهش حوادث ناشی از كار به شمار می آید. پس از مطالعه و بررسی و شناخت كامل این خطرات، اقدامات بعدی شامل ارزیابی و تجزیه و تحلیل مخاطرات شغلی است كه این تجزیه و تحلیل ها، بعنوان روشی برای افزایش دانش پیشگیری از حوادث بكار می روند. پروسه بررسی محیط کار شامل مراحل زیر میشود:
– تشخیص و شناسایی خطرات: مرحله ابتدایی در پیشگیری از وقوع حادثه، شناسایی خطرات موجود در محیط كار است.
– ارزیابی خطرات و حذف آن: منظور از ارزیابی خطرات شغلی، برآورد ویژگی های كمی و كیفی خطر در محیط كار بوده و هدف از این كار، كاهش حوادث و بیماریهای شغلی می باشد. پس از شناسایی خطرات موجود در محیط كار، ارزیابی ریسك آغاز می شود كه شامل شناسایی افراد در معرض خطر، ارزیابی اقدامات احتیاطی و پیشگیرانه موجود ثبت و ارزیابی یافته ها و حذف خطرات است. در مرحله حذف خطرات هدف حذف كامل خطرات موجود می باشد؛ اما در مواردی كه چنین امری غیر ممكن به نظر می رسد، باید سعی در كنترل خطرات و به حداقل رساندن احتمال آسیب دیدگی افراد شود. در این مورد می توان از روشهایی نظیر گذاشتن حصار در محلهای خطرساز، نصب علایم خطر، حفاظ گذاری ماشین آلات، استفاده از لوازم حفاظت فردی، كاهش زمان تماس و مواجه با عوامل خطر ساز و … اشاره نمود.
۲. تجزیه و تحلیل حوادث به وقوع پیوسته: یكی از اقدامات اساسی جهت پیشگیری از حوادث، تجزیه و تحلیل حوادث به وقوع پیوسته و بررسی علل وقوع آنها برای پیشگیری از بروز حوادث مشابه می باشد. به طور عمده دو عامل در وقوع حادثه نقش اصلی دارند كه عامل اول را تحت عنوان اعمال نا ایمن و دیگری را با عنوان شرایط ناایمن می شناسیم. در مورد اول (اعمال ناایمن)، افراد در وقوع حوادث ناشی از کار نقش اصلی را ایفا می كنند و در مورد بعدی (شرایط ناایمن) ، محیط و سایر عوامل خارجی بعنوان علت اصلی وقوع حادثه شناخته می شود. بر اساس آمار، 88% حوادث، سهم انسانی داشته و تنها 12% آنها بر اثر عوامل محیطی رخ می دهند.
۳. استفاده از تجهیزات کار استاندارد و ایمن سازی محیط کار: برای یافتن عوامل مؤثر در وقوع حادثه كه ازتجهیزات و وسایل مورد استفاده ناشی میشوند. نقص فنی، خرابی، عدم آموزش در مورد خطرساز بودن دستگاه‌ها، عدم در اختیار گذاشتن وسایل حفاظت فردی مناسب در هنگام کار با دستگاه‌ها از علل بروز حوادث شغلی مرتبط با ناایمن بودن دستگاه ها و ماشین آلات در محیط های کار است. همچنین محیط فیزیكی و به ویژه تغییرات ناگهانی حادث شده در محیط كار، فاكتورهایی هستند كه نیاز به شناسایی دارند. چیزی كه مهم است ، شرایط حاكم در زمان وقوع حادثه می باشد، نه شرایطی كه در حالت عادی و معمول همیشگی حاكم بوده است. مثلا شرایط جوی خاص، دمای خیلی سرد یا خیلی گرم محیط، نابسامانی کارگاه، وجود سر و صدای زیاد و وجود غبار سمی یا گازهای خطرناک و حتی مه و گرد و غبار در محیط کار از عوامل موثر در بروز حوادث شغلی است.
۴. تناسب شغلی نیز یکی از عوامل مهم در پیشگیری از بروز تناسب شغلی است. شرایط فیزیكی و روانی هر یك از افرادی كه مستقیماً در ایجاد حوادث ناشی از کار دخیل بوده اند باید مورد بررسی قرار گیرد. داشتن تجربه کارگران در کاری که به آن مشغول هستند، آموزش به کارگران، بررسی و معاینات سلامت جسمی و روانی، عدم تناسب توانایی‌های جسمی با ساعات کاری طولانی، خستگی کارگران، استرس‌های شخصی و شغلی و… همگی عوامل موثر در بروز یا پیشگیری از حوادث شغلی است.
۵. توجه به اهمیت بازرسی در پیشگیری از وقوع حوادث ناشی از کار: بازرسی ها كمك بسزایی در پیشگیری از بیماریها و حوادث شغلی می نمایند. زیرا در طی بازرسی خطرات محیط كاری، ثبت و معرفی می گردد. بازرسی های دوره ای محیط كار ، یكی از قسمت‌های مهم برنامه بهداشت و ایمنی می باشد. از جمله اهداف بازرسی، كسب اطلاعات بیشتری در زمینه كارها وخطرات ناشی از آنها، شناسایی خطرات موجود (بالفعل) و خطرات بالقوه محیط كار و تعیین و شناسایی عوامل ایجاد كننده خطر می باشد. در هر بازرسی باید مورد بازرسی ، مكان ،زمان و چگونگی و نحوه انجام این كار مشخص شود. همچنین توجه به مواردی كه شرایط غیر ایمن و غیر بهداشتی را گسترش می دهد، از جمله: استرس ها ، پوشش نا مناسب، فشار، سرما یا گرمای بیش از حد، ضایعات شیمیایی حاصل از واكنش های صورت گرفته، استفاده نادرست از مواد شیمیایی و … بسیار حائز اهمیت است.
۶. ضرورت تشکیل کمیته‌های حفاظت فنی: یكی از اهداف تشكیل این كمیته ها و وظائف آنها، پیشگیری از حوادث و بیماریهای ناشی از كار می باشد. كمیته ها می توانند با انعكاس كلیه نواقص حفاظتی و بهداشتی به كارفرما، طرح مسائل و مشكلات ایمنی، ارائه آموزشهای لازم به كارگران،تهیه دستورالعمل های لازم و خط مشی ایمنی و بهداشت كار، سهم بسزایی را در كاهش حوادث ایفا كنند. یكی از مهمترین وظایف این كمیته ها، تهیه و تدوین خط مشی ایمنی و بهداشت كار می باشد، این خط مشی، از طریق بیان اصول و قواعد ایمنی و بهداشتی مربوط به توسعه و گسترش برنامه ایمنی محیطهای كاری كمك می كند . اجرای قوانین بهداشتی و رعایت اصول ایمنی ذكر شده در خط مشی، به عنوان یكی از راه های مهم پیشگیری از وقوع حوادث ناشی از کار مطرح می گردد.
