درماتیت شغلی؛ علل، درمان و پیشگیری
درماتیت شغلی یا بیماریهای پوستی ناشی از کار هرگونه حالتهای پاتولوژیکی پوست هستند که مهمترین علت بروز آنها تماس شغلی است. درماتیت تماسی شغلی یکی از علل مهم بهره‌وری و غیبت ناشی از بیماری در مشاغل مختلف بخصوص در کارگران شاغل در بخش صنعت به حساب می‌آید. در معاینات پزشکی طب کار مواد و آلاینده‌هایی که فرد در محیط کار با آنها مواجهه دارد بررسی می‌گردد. این کار به تعیین رابطه بروز این بیماری با شغل افراد کمک می‌کند. به همین جهت انجام معاینات بدو استخدام و معاینات ادواری حائز اهمیت است.
لازم به ذکر است که بیماریهای پوستی ناشی از کار ۴۰ تا ۵۰ درصد کل بیماریهای شغلی را تشکیل می‌دهد. حدود ۹۰ درصد درماتوزهای شغلی را درماتیت تماسی، ۵ درصد موارد را عفونت‌های پوستی و تعداد بسیار کمی را کهیر، ضایعات پیگمانی و برجستگی‌های آکنه شکل و غیره تشکیل می‌دهد. تقریبا ۸۰ درصد درماتیت شغلی از نوع برجستگی‌های آکنه شکل و غیره تشکیل می‌دهد. تقریبا ۸۰ درصد این نوع درماتیت از نوع تحریکی و بقیه از نوع آلرژیک هستند.
درماتیت شغلی چیست؟
درماتیت تماسی شغلی یک التهاب موضعی پوست است. علائم التهاب عبارتند از خارش، درد، قرمزی، تورم و تشکیل تاول‌های کوچک یا چرخش (دایره‌های قرمز با خارش و مرکز سفید) که روی پوست تشکیل می‌شود. التهاب ناشی از آلرژی یا تحریک ناشی از موادی است که در محل کار در تماس مستقیم با پوست است. تقریباً 3000 ماده به عنوان آلرژن های تماسی شناخته می شوند اما تنها 25 مورد از این مواد مسئول تقریباً نیمی از موارد درماتیت تماسی آلرژیک (ACD) هستند.
درماتیت تماسی آلرژیک چگونه ایجاد می شود؟
بیماری چون درماتیت شغلی ممکن است در مراحل مختلف کار ایجاد می شود. دوره ای وجود دارد که در طی آن فرد ممکن است به طور مداوم با مواد آلرژی زا در تماس باشد بدون اینکه هیچ واکنش پوستی ایجاد کند. این دوره می تواند یک مدت طولانی یا فقط چند روز طول بکشد. اثر حساسیت زا یک ماده به توانایی آن در تغییر برخی از خواص لایه بیرونی پوست بستگی دارد. این لایه به عنوان یک سد محافظ در برابر مواد سمی عمل می کند. برخی از مواد می توانند چربی ها، روغن ها و آب را از لایه بیرونی پوست پاک کنند. این مواد عملکرد محافظتی پوست را کاهش می دهند و نفوذ مواد را به پوست آسان تر می کنند.
آلرژی پوستی با فرآیندی به نام حساسیت شروع می شود. با نفوذ مواد حساسیت زا به لایه بیرونی پوست شروع می شود. این روند از چهار روز تا سه هفته طول می کشد. در این دوره هیچ نشانه ای از آسیب پوست وجود ندارد.
پس از نفوذ، ماده حساسیت زا با پروتئین های طبیعی پوست ترکیب می شود. سپس ترکیبی که توسط ماده حساسیت زا و پروتئین های پوست ایجاد می شود توسط گلبول های سفید خون به نام لنفوسیت ها در سراسر بدن حمل می شود.
لنفوسیت ها بخشی از سیستم ایمنی هستند که از بدن در برابر میکروب ها یا مواد بیگانه محافظت می کنند. سیستم ایمنی یک «حافظه» برای شناسایی و خنثی کردن میکروب ها یا موادی که بیش از یک بار با آنها مواجه می شوند، دارد.
هنگامی که کارگران حساس دوباره در معرض قرار می گیرند، لنفوسیت ها ماده حساسیت زا را تشخیص می دهند و با آن واکنش نشان می دهند. اما آنها همچنین مواد شیمیایی آسیب رسان به بافت به نام لنفوکین ها را آزاد می کنند. اینها باعث خارش، درد، قرمزی، تورم و تشکیل حلقه‌ها یا تاول‌های کوچک روی پوست می‌شوند.
این التهاب معمولاً محدود به محل تماس با آلرژن است، اما در موارد شدید ممکن است گسترش یابد و نواحی وسیعی از بدن را بپوشاند. معمولاً در عرض دوازده ساعت پس از قرار گرفتن در معرض شروع می شود و پس از سه یا چهار روز در بدترین حالت خود قرار می گیرد. در حدود هفت روز به آرامی بهبود می یابد. حساسیت آلرژیک ممکن است در طول زندگی در فرد باقی بماند. اگر تماس بیشتری با آلرژن وجود نداشته باشد، سطح حساسیت ممکن است به تدریج کاهش یابد یا تغییری نکند.
عوامل موثر بر ایجاد درماتیت شغلی چیست؟
شایع ترین عواملی که در ایجاد درماتیت تماسی آلرژیک نقش دارند، بیماری های پوستی از قبل موجود مانند درماتیت تماسی تحریک کننده هستند . بریدگی ها یا خراش هایی که مواد آلرژی زا می توانند وارد آن شوند نیز به ایجاد درماتیت تماسی آلرژیک کمک می کنند. ماهیت شیمیایی ماده مهم است (مثلاً اسید، قلیایی یا نمک) و همچنین میزان و غلظتی که در تماس با پوست قرار می گیرد و طول و دفعات قرار گرفتن در معرض آن مهم است.
– از عوامل فردی مهم می توان به مقاومت پوست اشاره کرد که با افزایش سن افزایش می یابد. عوامل ارثی بر انواع واکنش ها در افراد مختلف که در معرض یک آلرژن قرار می گیرند تأثیر می گذارد.
– عوامل محیطی نیز در ابتلا به درماتیت شغلی نقش بسزایی دارند. به عنوان مثال، محل کار گرم باعث تعریق می شود که می تواند برخی از انواع پودرهای شیمیایی صنعتی را حل کرده و سمیت آنها را برای پوست افزایش دهد. اما تعریق ممکن است یک عملکرد محافظتی نیز داشته باشد زیرا ممکن است مواد را رقیق یا “شستشو” کند. هوای خشک می تواند باعث ترک خوردن پوست شود و احتمال آلرژی را افزایش دهد.
– اصطکاک بر روی پوست (مثلاً ناشی از کار با ماشین‌های آسیاب و سایر تجهیزات)، می‌تواند پوست را ساییده یا خراش دهد. این عمل می تواند عملکرد محافظتی پوست در برابر عوامل حساسیت زا را کاهش دهد.
چه مشاغلی در معرض خطر هستند؟
برخی از مشاغلی که درماتیت تماسی آلرژیک دیده شده است در فهرست زیر زیر آورده شده است. ممکن است برخی از موادی که می‌توانند باعث درماتیت شغلی آلرژیک شوند، فهرست نشده باشند. مواد جدید و فرآیندهای جدید، احتمال قرار گرفتن در معرض مشکلات جدید را افزایش می‌دهد و خطرات جدیدی ایجاد می کنند.
فهرست آلرژن هایی که در مشاغل مختلف با آن مواجه می شوند:
– کارگران کشاورزی: مواد به کار رفته در لاستیک، تماس با غلات، خوراک دام، داروهای دامپزشکی، سیمان، گیاهان، آفت کش ها، نگهدارنده های چوب باعث افزایش احتمال بروز درماتیت شغلی می‌شود.
– کارگران صنعت خودرو و هواپیما: موادی مانند کرومات ها، نیکل، کبالت، لاستیک، اپوکسی و رزین های دی متاکریلات باعث احتمال بروز این بیماری می‌گردد.
– نانواها و قنادی ها: طعم دهنده ها و ادویه ها، پرتقال، لیمو، اسانس ها، رنگ ها، پرسولفات آمونیوم و بنزوئیل پراکسید در برخی افراد باعث درماتیت آلرژیک می‌گردد.
– صحافی: تماس با چسب، رزین و چرم احتمال ابتلا به درماتیت شغلی را افزایش می‌دهد.
– معدنچیان زغال سنگ: تماس با مواد مورد استفاده در چکمه‌های لاستیکی و ماسک احتمال ابتلا به بیمای های پوستی را افزایش می‌دهد.
– کارگران ساختمانی: کرومات، کبالت، دستکش لاستیکی و چرمی، رزین و چوب در برخی افراد باعث بروز درماتیت می‌شود.
– آشپزها و شاغلین در کترینگ ها: تماس مکرر با غذاها، پیاز، سیر، ادویه جات، طعم دهنده ها، دستکش های لاستیکی، متابی سولفیت سدیم، لوریل و اکتیل گالات و فرمالدئید احتمال بروز درماتیت آلرژیک را افزایش می‌دهد.
– دندانپزشکان و تکنسین های دندانپزشکی: تماس با بی حس کننده های موضعی، جیوه، متاکریلات ها، اوژنول، مواد ضدعفونی کننده، لاستیک و مواد قالب گیری دندان در برخی افراد باعث ایجاد درماتیت می‌شود.
– گلفروشان و باغداران: تماس گیاهان، آفت کش ها و دستکش های لاستیکی باعث بروز بیماریهای پوستی می‌شود.
– کارگران ریخته گری: رزین های فنل و اوره فرمالدئید از مواد آلرژی زا برای پوست هستند.
– آرایشگاه ها: رنگ‌ها، پرسولفات‌ها، نیکل، عطرها، دستکش‌های لاستیکی، فرمالدئید، رزورسینول و پیروگالول که در مواد آرایشی به کار می‌رود احتمال درماتیت شغلی را افزایش می‌دهد.
– مکانیک: مواد مورد استفاده در دستکش لاستیکی، کرومات، رزین اپوکسی و ضد یخ ممکن است برای برخی افراد آلرژی زا باشد.
– شاغلین در بخش‌های بهداشت و درمان: تماس مکرر با دستکش لاستیکی، بی حس کننده ها، آنتی بیوتیک ها، ضد عفونی کننده ها، فنوتیازین ها، فرمالدئید، گلوتارآلدئید، کلروکسیلنول مایع، کرم های دست احتمال ابتلا به درماتیت تماسی را افزایش می‌دهد.
– کارگران صنایع فلزی: تماس با نیکل، کرومات ها و مواد افزودنی در برخی از روغن های برش باعث افزایش احتمال ابتلا به بیماریهای پوستی می‌گردد.
– نقاشان: تینرها، کبالت، کرومات ها، رزین های پلی استر، فرمالدئید، رزین اپوکسی، چسب و رنگ می‌توانند برای افراد مختلف آلرژی زا باشند.
– کارگران صنایع پلاستیک سازی: تماس با سخت کننده ها، رزین های فنلی، پلی یورتان ها، اکریلیک ها و نرم کننده ها احتمال بروز درماتیت شغلی را افزایش می‌دهد.
– کارکنان چرم سازی : کرومات ها، فرمالدئید، عوامل برنزه کننده، قارچ کش ها و رنگ ها از مواد آلرژی زا در این شغل هستند.
– کارگران نساجی: تماس با رزین های فرمالدئید، رنگ ها، کرومات ها و نیکل احتمال بروز بیماریهای پوستی شغلی را افزایش می‌دهد.
درماتیت شغلی چگونه تشخیص داده می شود؟
افراد مبتلا به درماتیت تماسی آلرژیک اغلب باید به پزشک کنند. ارزیابی درماتیت شغلی شامل شناسایی شرایط مواجهه است. ارزیابی با بحث در مورد اشتغال فرد شروع می شود و نیاز به شرح مفصلی از تمام فرآیندهای درگیر دارد. همچنین به فهرست دقیقی از تمام مواد شیمیایی موجود در محیط کار فرد نیاز دارد. همچنین دانستن اینکه آیا سایر کارگران تحت تأثیر قرار گرفته اند یا خیر مفید است.
تشخیص درماتیت تماسی آلرژیک با تست پچ تایید می شود. مقدار اندکی از مواد مشکوک روی پوست، معمولاً در قسمت فوقانی پشت اعمال می شود. التهاب در محل مصرف نشان می دهد که فرد به یک ماده خاص حساسیت دارد.
درمان درماتیت شغلی چیست؟
مهمترین بخش درمان، تشخیص دقیق توسط متخصص پوست است. همانطور که در بخش قبل گفته شد این امر از طریق فرآیندی از تست آلرژی به نام تست پچ به دست می آید. با این حال، هیچ آزمایشی برای درماتیت تماسی تحریک‌کننده وجود ندارد، و این اغلب پس از حذف درماتیت تماسی آلرژیک تشخیص داده می‌شود، اگرچه این شرایط ممکن است همزمان وجود داشته باشند. علاوه بر این، بیماران ممکن است به بیماری پوستی درون زا مانند اگزما یا پسوریازیس نیز مبتلا باشند.
درمان های درماتیت شغلی عبارتند از:
– اجتناب از آلرژن ها یا محرک های شناخته شده
– محافظت مناسب از پوست به کمک استفاده از وسایل حفاظت فردی مانند دستکش‌های مناسب
– استفاده از کرم های مرطوب کننده
– مصرف جایگزین های صابون
– استفاده از کورتیکواستروئیدهای موضعی
– در صورت وجود عفونت ثانویه مصرف آنتی بیوتیک طبق تجویز پزشک
– فتوتراپی (نور درمانی) که در برخی موارد ممکن است کمک کننده باشد.
– گاهی اوقات ممکن است در موارد شدید از درمان سیستمیک (داروهای خوراکی یا تزریقی) استفاده شود.
اقدامات پیشگیرانه چیست؟
– ایجاد برنامه ای برای جلوگیری از قرار گرفتن پوست در معرض آلرژن ها به از بین بردن درماتیت شغلی کمک می کند.
– مانند تمام شرایط خطرناک در محل کار، بهترین کنترل در منشا مشکل است. لازم است کارگران از ماهیت محصولاتی که در معرض آنها هستند و نحوه کار ایمن با آنها مطلع شوند. همچنین محیط کار باید شاغلین مخصوصا در بخش صنعت باید از نظر وجود مواد تشکیل دهنده ای که ممکن است منجر به حساسیت شوند، بررسی شوند. همچنین اقدامات احتیاطی و کنترلی را که باید هنگام کار با مواد شیمیایی انجام داد به کارگران آموزش داده شود.
– احتمال ابتلا به درماتیت شغلی را می توان با حذف یا جایگزینی (مثلاً استفاده از محصولاتی که عامل ایجاد درماتیت شناخته نشده است)، روش های کنترل مهندسی، استفاده درست از وسایل حفاظت فردی و بهداشت شخصی به حداقل رساند.
– مواد غیر خطرناک باید جایگزین مواد خطرناک شوند. روش‌های کنترل مهندسی شامل فرآیندهایی برای جدا کردن کارگران از محصولات مضری است که با آنها کار می‌کنند. سیستم های اگزوز محلی باید در جایی استفاده شوند که مواد سمی ممکن است به داخل اتاق کار فرار کنند. دفع مکرر زباله ها، تمیز نگهداشتن تجهیزات برای کاهش احتمال تماس با مواد آلرژی زا نیز بسیار مهم است.
– رعایت بهداشت فردی از جمله شستن دست ها برای پیشگیری از درماتیت شغلی بسیار اهمیت دارد. اما کارگران باید توجه داشته باشند که شستن بیش از حد دست ها با صابون و مواد شوینده نیز می تواند به پوست آسیب برساند. دستشویی ها، توالت ها و دوش ها باید در موقعیت مناسبی قرار داشته باشند و دارای آب گرم کافی، حوله های یکبار مصرف و صابون باشند.
– وسایل حفاظت فردی مانند پیش بند و دستکش باید به درستی انتخاب شوند. همه لباس های محافظ در برابر همه مواد مقاومت نمی کنند. باید به مشخصات آنها که توسط کارخانه سازنده بر روی آنها درج می‌شود توجه نمود. کرم های پوستی مانع ممکن است در صورت لزوم استفاده شوند، به خصوص زمانی که دستکش ها یا آستین ها را نمی توان به طور ایمن استفاده کرد، اما آنها به خوبی از پوست محافظت نمی کنند.
