بار کاری زیاد چه تاثیری بر عملکرد شغلی دارد؟
بار کاری یکی از عوامل موثر بر عملکرد کارکنان و ایجاد استرس شغلی به حساب می‌آید. لازم است مدیران مجموعه های کاری به این مسئله توجه نمایند که ممکن است افزایش بار کاری باعث کاهش بهره‌وری کارکنان و در نتیجه زیان سازمان شود. در این مطلب طب کار سلامت سام پارس به بررسی بار کاری زیاد بر عملکرد شغلی کارکان می‌پردازیم.
استرس شغلی اولین نتیجه افزایش بار کاری
توسعه فناوری، افزایش رقابتهای کاری، تغییرات فرهنگی، ارزیابیهای ساالنه عملکرد، بین المللی شدن امور، برون‌سپاری مشاغل همراه با افزایش تقاضای کارفرما برای بهره‌وری بیشتر نگرانیهایی را برای افراد شاغل در صنایع، به‌ویژه در بخش خصوصی ایجاد کرده است. این مؤلفه‌ها باعث شده است کارکنان صنایع فشار زیادی را تجربه کنند؛ چراکه مجبورند کار خود را در مدت زمان کمتری تمام کنند و با نوعی شرایط عجیب و پیچیده دست به گریبان هستند. در این وضعیت سازمانهایی که قادر نیستند امنیت شغلی افراد را تأمین کنند، نمیتوانند انتظار وفاداری و نوآوری از کارکنان خود داشته باشند. محیطهای رقابتی که افراد را بی‌و‌قفه تحت فشار قرار میدهد، موجب بروز استرس شغلی میشود که امروزه یکی از عوامل مهم دخیل در بهداشت سازمانها تلقی می شود.
تاثیر بار کاری بر عملکرد کارکنان
بار کاری نوعی سازه ذهنی است که فشار روانی ناشی از انجام کار را در شرایط خاص محیطی و عملیاتی در رابطه با تواناییهای اپراتور در پاسخ به نیازهای آن کار توصیف میکند. فردی که موظف است حجم کار زیادی انجام دهد ممکن است دچار استرس، خستگی و فرسودگی شود.
این موضوع بر انگیزه کارگران و سایر افراد مرتبط با آنها اثر منفی میگذارد. به‌طورکلی، هر نوع تغییری در محیط کاری و به دنبال آن بار کاری موجب تغییر سطح استرس افراد میشود و در نتیجه بر عملکرد آنها اثرگذار است. در نگرش مثبتی که وجود دارد، بار کاری فرصتی برای یادگیری و موفقیت سریعتر افراد است و حتی دیده شده است کارمندانی که حجم کار بیشتری برای انجام دارند، انگیزه خود را بهتر حفظ میکنند.
افزایش احتمال حوادث شغلی به دنبال بار کاری زیاد
با این‌حال، باید توجه داشت که اضافه شدن بار کاری در بروز حوادث شغلی نقش مهمی دارد. افراد در اثر اضافه‌کاری دچار مشکلات خواب میشوند، احساس افسردگی، اضطراب و حالت‌های عصبی را تجربه میکنند و عصبانی و پرخاشگر میشوند. بار کاری مدیریت نشده بر سلامت عمومی و سطح استرس افراد اثرگذار است و خلق‌وخوی و تفکر فرد را تحت تأثیر قرار میدهد. علاوه‌بر این بار کاری زیاد موجب فرسودگی شغلی خواهد شد. این شکل از فرسودگی شامل فرسودگی جسمی و خستگی عاطفی و روانی است که در خستگی‌های طولانی‌مدت رخ میدهد و در اثر آن فرد احساس بیکفایتی میکند و نسبت به محیط کار و زندگی خود نگرش منفی دارد.
بنابراین، بار کاری بر عملکرد افراد مؤثر است و اثرات منفی قابل‌توجهی بر آن دارد. عملکرد به این معناست که فرد وظایفی که سازمان تعیین کرده است به موفق و مطابق استاندارهای از پیش تعیین شده، با استفاده کارآمد از منابعی که مدام در حال تغییر است به انجام رساند. به عبارت دیگر، عملکرد شغلی همان بازده کاری است که شخص در ارتباط با سازمان انجام میدهد و سازمان آن را سودمند یا زیانبخش میداند.
هنگام تعیین اهداف عملکردی باید عناصر دخیل در عملکرد شغلی در نظر گرفته شوند که عبارتند از: دانش، دقت، پاسخگویی، انگیزه و پشتیبانی. از آنجا که میزان عملکرد با توجه به بار کاری افراد تعیین میشود، میتوان گفت که بار کاری از عوامل مؤثر بر میزان عملکرد افراد است. تحقیقات در این مورد نشان داده است که بار کاری بر عملکرد شغلی تأثیر دارد و افزایش یا کاهش بیش از اندازه موجب کاهش عملکرد میشود.
تأثیر استرس شغلی بر بهره‌وری فرد و سازمان
میتوان استرس را به عنوان نوعی نبود تعادل در زندگی تعریف کرد که نتیجه آن افسردگی و بروز درگیریه‌ای کاری، ابهام در نقشها و درنهایت بار کاری غیر معمول است. باوجودآنکه بسیاری از سازمانها مقابله با استرس را جزئی جدایی‌ناپذیر از برنامه‌های خود قرار داده‌اند، هنوز هم سازمانهایی وجود دارند که از تأثیر استرس بر بهره‌وری فرد و سازمان درک کافی ندارند. لازمه موفقیت شرکتها و دستیابی به عملکرد خوب کارکنان این است که افراد در محیطی بدون استرس کار کنند تا دچار مشکالتی اعم از کاهش کارایی، غیبت از کار و مشکالت مالی نشوند. بار کاری ازجمله دلایل اصلی ایجاد استرس شغلی است که موجب کاهش عملکرد کارکنان میشود.
همانطور که پیشتر اشاره شد، استرس شغلی یکی از عوامل مهم دخیل در سلامت سازمان است. این نوع استرس بر اثر نبود تطابق بین نیازهای شغلی و تواناییهای افراد یا نامتناسب بودن منابع و نیازهای آنها ایجاد میشود. استرس ناشی از کار هم در ابعاد فردی و هم سازمانی بر جسم، روان، رفتار، عملکرد، رضایت شغلی و تعهدات سازمانی اثرگذار است. استرس در جایی ایجاد میشود که کار به‌قدری زیاد است که از ظرفیت کارکنان فراتر می رود. لازم به ذکر است که استرس بر کارکنان و سازمان تأثیر منفی یا مثبتی میگذارد. اگر استرس به‌درستی مدیریت نشود، اثرات منفی آن نمود خواهد کرد که موجب ضرر کارکنان و سازمان میشود و بر بهره‌وری کارکنان اثر میگذارد.
فشار کاری زیاد باعث میشود افراد در کارهایی که نیازمند تمرکز بیشتر است، عملکرد خوبی نداشته باشند و در موقعیت‌های پیچیده، توانایی تجزیه و تحلیل‌شان کاهش یابد که در نهایت به کاهش بهره‌وری و کیفیت کار منجر خواهد شد. استرس شغلی به‌طور غیرمستقیم و از طریق متغیرهای واسطه بر عملکرد شغلی اثر میگذارد.
در شرایط امروز جهان، استرس شغلی ناشی از بار کاری زیاد بسیار رایج است. این بار کاری ممکن است نتیجه محدودیت‌های خاصی مانند زمان، کمک ناکافی و به‌موقع، منابع ناکافی برای انجام یک کار، همکاران ناکارآمد و تعارض مسئولیت‌ها باشد. با توسعه فناوری و افزایش رقابت کاری مدت‌زمانی که افراد صرف کار کردن میکنند، تغییر یافته است. سازگار کردن خود با نوبت کاری برای کارکنان سازمانها چندان خوشایند نیست؛ چراکه تلاش برای سازگاری با زمان بر سالمت افراد اثرگذار است و باعث ایجاد استرسهای روانی و فیزیولوژیک برای آنها میشود. در بیشتر شرکتهایی که در حوزه فناوری اطلاعات یا خدمات فناوری اطلاعات فعالیت میکنند و همچنین صنایع تولیدی افراد استرس شغلی دارند که به‌خاطر نوبتکاری و کار کردن در شب به آن دچار شده‌اند.
نوبتکاری از عوامل موثر بر ایجاد استرس شغلی
امروزه بسیاری از صنایع نیازمند آن هستند که به‌صورت پیوسته و بدون توقف فعالیت کنند؛ به همین دلیل در گذر زمان شکل‌هایی از نوبتکاری ایجاد شده است تا تأمین‌کننده نیروی انسانی مورد نیاز این صنایع در طول شبانه‌روز باشد. در ایران صنایعی چون حفاری نفت، پتروشیمی و نیروگاهها در بخش تولیدی از سیستم نوبتکاری به‌صورت 14 روز کار و 14 روز استراحت استفاده میکنند که به آن نوبتکاری اقماری گفته میشود. به دلیل شرایط متفاوت کارکنان اقماری مانند دوری طولانی‌مدت از خانواده و ساعت کاری غیرمعمول، این افراد به نسبت کسانی که شرایط کاری معمول با ساعت کاری مشخصی دارند، بیشتر دچار استرس شغلی میشوند. علاوه براین، مطالعات صورت گرفته تفاوت معنی‌داری میان سطح استرس شغلی کارکنان اقماری و غیراقماری را به علت تفاوت در شرایط کاری آنها تأیید میکند. همچنین بررسی‌ها نشان داده است خستگی، بیماریهای روحی، کسالت و انزوا ازجمله پیامدهای نوبتکاری اقماری است. با وجود جمعیت زیاد کارکنان اقماری در کشور و نقش بسیار مهم این نیروها، تحقیقات دانشگاهی و کاربردی شرایط کاری آنها کمتر بررسی شده است.
نتایج استرس شغلی بر کارکنان
تبعات استرس شغلی موجب کاهش انگیزه کارکنان، کاهش اعتماد به‌نفس و افسردگی میشود. همچنین استرس شغلی موجب بروز تغییرات فیزیولوژیک مانند افزایش فشار خون، مشکالت قلبی-عروقی، سردرد و ضعف سیستم ایمنی بدن میشود. عملکرد شغلی از جمله مهمترین مؤلفه‌هایی است که برای سازمان و منابع انسانی آن اهمیت دارد؛ چراکه بر تأثیرگذاری فرد بر عملکرد کلی سازمان مؤثر است. بار کاری بیش‌ازحد موجب کاهش بازدهی افراد، خستگی و افزایش خطاهای انسانی شود. بدین ترتیب میتوان گفت که عملکرد شغلی، بار کاری و استرس شغلی هر سه عوامل مهم و تأثیرگذاری بر سلامت افراد و فضای سازمانها هستند. عملکرد شغلی از بار کاری تأثیر منفی می‌پذیرد. استرس شغلی به‌عنوان متغیر میانجی ممکن است در این رابطه تأثیر منفی داشته باشد. با توجه به اهمیت موارد گفته شده، در سال ۱۳۹۹ تحقیقی با تمرکز بر یافتن رابطه بین بار کاری، عملکرد و استرس شغلی کارکنان اقماری یک نیروگاه برق صورت گرفت. که نتایج آن به صورت خلاصه و برای استفاده مدیران سازمانها در ادامه ذکر شده است.
تاثیر بار کاری بر استرس شغلی
هدف این تحقیق یافتن تأثیر متغیر مستقل بار کاری بر متغیر وابسته عملکرد با نقش میانجی استرس شغلی در کارکنان اقماری یک نیروگاه برق بود. هرچند بین استرس شغلی با متغیرهایی مثل سن، تحصیلات، سابقه کاری و نوع استخدام کارکنان رابطه‌ای وجود ندارد، میانگین استرس افرادی که در بخشهای تولید مشغول به کار هستند، 39/3 واحد نسبت به شاغلین بخشهای اداری بیشتر است.
افرادی که سابقه کار بیشتری دارند، عملکرد شغلی بهتری از خود نشان میدهند. همچنین کسانی که تحصیلات بیشتری دارند هم بار کاری بیشتری را تجربه میکنند. افراد شاغل در بخش تولید، بار کاری و استرس شغلی بیشتری را به نسبت کارکنان واحدهای اداری احساس میکنند؛ به همین دلیل عملکرد شغلی کمتری دارند. به‌طورکلی بار کاری زیاد ازجمله عواملی است که باعث میشود افراد در محیط کار استرس شغلی زیادی را تجربه کنند.
استرس باعث کاهش عملکرد شغلی کارکنان میشود؛ بنابراین، میتوان گفت استرس شغلی در رابطه بین میزان بار کاری و عملکرد شاغالن نقش میانجی دارد. بررسی‌های در این تحقیق نشان داد بین استرس و عملکرد شغلی ارتباط چشمگیری وجود دارد. اگر وظایف افراد از حد معمول خود فراتر رود، با افزایش بار کاری عملکرد آنها به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد. با توجه این مطالعه میتوان گفت که میزان بار کاری افراد شاغل در نیروگاه بیشتر از روتین کاری آنهاست.
سخن پایانی
البته باتوجه به مشکلات اقتصادی عصر حاضر که بسیاری از سازمانها مخصوصا بخش خصوصی با آن دست و پنجه نرم میکنند، پیش بینی میشود شاغلین در بسیاری از مراکز تحت فشار بار کاری زیاد باشند که ممکن است بر جسم و روح آنان تاثیر منفی بگذارد. انجام معاینات ادواری یکی از راهکارهای مفید جهت بررسی سلامت کارکنان است که توصیه میشود به صورت سالیانه انجام گردد.
همچنین توصیه می‌گردد بسته به توانایی سازمان و جهت افزایش بهره‌وری کارکنان تا جای ممکن از به‌کارگیری افراد در چند سمت خودداری گردد. همچنین احتمال افزایش خطا در شغل‌های حساس مانند کارکنان بخش بهداشت و درمان بر اثر افزایش بار کاری وجود دارد که علاوه بر زیان اقتصادی ممکن است جان مراجعین جهت استفاده از خدمات در این بخش را به خطر بیاندازد. به عنوان سازمان یا شرکتی که با کارکنان اقماری کار می کنید، باید به فکر سلامت جسم و روان آنها باشید. کوتاه‌تر کردن دوره‌های کاری دور از خانه، اقامت در یک اتاق ثابت، فراهم نمودن حریم شخصی برای کارکنان، تامین امکانات مشاوره در محل کار، ایجاد برنامه های تفریحی در محیط کار، وجود رهبران آموزش دیده و فراهم نمودن امکان برقراری تماس منظم و با کیفیت تصویری و صوتی با خانواده به سلامت روان کارکنان اقماری کمک می کند.
